[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wystąpienie jest dla danej jednostki pożądane i wiąże się z odczuciem zadowolenia.
"Karą" natomiast jest każdy bodziec, którego działanie jest dla jednostki przykre i
niepożądane.
Punktem wyjściowym w procesie rozwijania lub zwalczania jakichś skłonności dziecka
jest zawsze określone jego pragnienie: bądz osiągnięcia czegoś (przyjemnego), bądz też
uniknięcia czegoś (przykrego). Mówimy wtedy, że dziecko przeżywa jakiś problem.
Ważnym jest następnie, aby widziało ono możliwość rozwiązania swego problemu
poprzez takie zachowanie, które jest pożądane z punktu widzenia rodziców lub
wychowawców. Chcemy np. nauczyć dziecko obowiązkowości. Wiemy, że jego
ulubionym zajęciem są popołudniowe spacery na rowerze. Ale oto rodzice nie pozwalają
dziecku na wyjazd i stwarzają w ten sposób problem w jego przeżyciach. Jednocześnie
jednak wskazują na drogę jego rozwiązania poprzez wypełnienie określonych
obowiązków domowych. Ważnym jest oczywiście, aby dziecko dostrzegło w wskazanym
zachowaniu się realną drogę rozwiązania własnego problemu i nabrało chęci do wejścia
na nią. Jest to możliwe przy zachowaniu zasadniczych warunków:
l) nie może ono być usposobione wrogo do rodziców z powodu tego, że stworzyli mu
problem; 2) wymaga-
51
nią rodziców nie mogą być zbyt wysokie i nierealne;
3) dziecko nie może liczyć na inne drogi rozwiązywa^ nią swego problemu, które wydają
mu się łatwiejsze (np. okłamanie, że wszystkie zadania są już zrobione itp.); 4) musi ono
uznawać słuszność wymagań, jakie postawili mu rodzice. Jeżeli wszystkie wymienione
warunki zostały spełnione, to dziecko bez oporu może przejść do pożądanego
zachowania, co zresztą niekiedy wymaga wielu zachęt i pomocy oraz starannej kontroli
ze strony rodziców. Wypełnienie postawionych dziecku wymagań musi przynieść w
efekcie rozwiązanie jego problemu, a więc zaspokojenie dominującej potrzeby wyjazdu
rowerem na spacer. Jeżeli dokonuje się to w atmosferze zadowolenia i aprobaty ze
strony rodziców, którzy podkreślają, że dziecko zasłużyło sobie na uznanie, to po kilku
powtórzeniach podobnego zabiegu dziecko samo nabierze chęci do odrabiania zadań
domowych i jego skłonność do obowiązkowości będzie się stopniowo krystalizowała.
Analogiczna procedura obowiązuje przy zwalczaniu pewnych skłonności z tą jedynie
różnicą, że dziecko musi zrozumieć, iż nie uda mu się rozwiązać własnego problemu
28
przy pomocy zachowania dezaprobowanego przez rodziców lub wychowawców. Jeżeli
np. stwierdzi ono, że dla osiągnięcia własnych celów zupełnie nieprzydatnym jest
kłamstwo, ale jednocześnie widzi inne, konstruktywne zachowania, które mogą
doprowadzić je do celu, to wtedy skłonność u takiego dziecka do kłamstwa może ulec
stopniowo poważnemu osłabieniu.
Tak więc, aby rozwinąć w dziecku skłonność do pożądanego lub zwalczyć skłonność do
niepożądanego zachowania się, muszą w procesie wychowania wystąpić następujące
warunki:
52
Rodzaj
warunku
Reakcje dziecka niezbędne przy:
rozwijaniu skłonności
zwalczaniu skłonności
WystÄ…pienie problemu
Dziecko musi posiadać określoną potrzebę i dążyć do jej zaspokojenia.
Dziecko musi posiadać określoną obawę i dążyć do jej usunięcia.
Antycypacja rozwiÄ…zania problemu
Musi ono nabrać przekonania, że przejawienie określonego zachowania doprowadzi do
zaspokojenia tej potrzeby. .
Musi ono nabrać przekonania, że powstrzymanie się od pewnego zachawania, a
przejawienie innego usunie jego obawÄ™.
Zachowanie siÄ™
Dziecko musi przejawić określone zachowanie, które jest wychowawczo pożądane.
Dziecko muni powstrzymać się od niepożądanego zachowania przejawiając inne,
wychowawczo a-probowane i pożądane.
Rozwiązanie własnego problemu
29
W wyniku przejawionego zachowania musi dziecko osiągnąć cel, a więc zaspokoić wlas-
ią po-trzebę i wynieść stąd zadowolenie.
W wyniku przejawionego zachowania musi dziecko osiągnąć cel, a więc uniknąć
przedmiotu własnej obawy.
Nie ulega wątpliwości, że opisane wyżej mechanizmy kształtowania postępowania
moralnego mogą być wykorzystywane w wychowaniu dziecka o różnym wieku. Zawsze
jednak muszą być dostosowane do poziomu i właściwości rozwojowych dziecka, zawsze
też wychowawca musi brać pod uwagę aktualnie przeżywane potrzeby dziecka. Z tych
względów znajomość zasadniczych procesów rządzących rozwojem moralnym dziecka
jest nieodzowna w pracy nad wychowawczym kształtowaniem moralności dziecięcej.
" 53
Rozdział III
OBOWIZEK PRAWDOMÓWNOZCI W OCZACH DZIECKA
KAAMSTWO WE WCZESNYM DZIECICSTWIE
Wszyscy wiemy, że prawdomówność sprawia małym dzieciom poważne trudności i że w
miarę rozwoju intelektualnego i moralnego, zwłaszcza po przekroczeniu 7-8 roku życia
dziecko rzadziej mija się z prawdą. W szczególności zanika pewien typ kłamstw z
fantazji, zmyślanie, zwane często ,,kłamstwem pozornym."
Już Stern i Piaget stwierdzili, że małe dziecko w wieku przedszkolnym zmienia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]