[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wizerunek wartości, które umo\liwiają rozwój cywilizacji.
Pierwotnej chęci rozrywki ludus podsuwa wcią\ nowe, arbitralnie przyjęte
przeszkody; wynajduje tysiąc sposobności i .tysiąc układów, które pozwalają
zaspokoić zarówno potrzebę odprę\enia, jak te\ nieprzemo\ną u człowieka potrzebę
marnotrawienia właściwej mu wiedzy, pilności, sprawności, inteligencji, nie
mówiąc ju\ o opanowaniu, odporności na ból, zmęczenie, strach czy upojenie.
Z tego punktu widzenia to, co nazywam ludus, jawi siÄ™ jako element zabawy,
którego znaczenie i płodność kulturowa wydają się najistotniejsze. Choć w ludus
nie dochodzi do głosu postawa psychiczna tak skrystalizowana jak w agon, alea,
mimicry czy ilinx, to ujmując działanie typu pai-dia w karby przyczynia się on
jakoś do tego, by zasadniczym kategoriom gry i zabawy nadać w pełni ich czystość
i doskonałość.
Ludus nie stanowi jedynej mo\liwej metamorfozy typu paidia. Kultura na przykład
staro\ytnych Chin znalazła dla tego typu inne zastosowanie. Kultura chińska,
nasycona mądrością i rozwagą, mniej ceni sobie nowatorstwo jako takie. Potrzeba
postępu i przedsiębiorczość wydaje się Chińczykom jak gdyby swego rodzaju
swędzeniem, z którego nie wynika nic dobrego. Kultura ta
336
zwraca więc \ywość i nadmiar energii, właściwe typowi paidia, w kierunku działań
bli\szych uznawanym przez siebie wartościom. Tu właśnie czas wrócić do
określenia wan. Zdaniem niektórych badaczy etymologicznie oznaczało ono wytrwałe
gładzenie bryłki jadeitu, by ją dzięki temu wypolerować, by cieszyć się jej
gładkością lub wreszcie by tym ruchem towarzyszyć marzeniu. Mo\e właśnie dzięki
tej etymologii słowo wan rzuca światło na inne przeznaczenie paidia. Swobodny
ruch, stanowiący tu przesłankę wyjściową definicji, zdaje się w danym wypadku
zwracać nie ku popisom, przezwycię\aniu trudności, kalkulowaniu, lecz ku
spokojowi, cierpliwości, rojeniom. Jako\ znak wan oznacza przede wszystkim
ró\nego rodzaju zajęcia na wpół machinalne, które pozwalają myślom błąkać się
swobodnie, pewne skomplikowane gry (co zbli\a ten termin do ludus), a zarazem
gnuśne rozmyślanie, leniwą kontemplację.
Zamieszanie, hałas określa się za pomocą wyra\enia \ou-nao, co znaczy dosłownie:
gorący bałagan". W połączeniu z terminem nao znak wan oznacza wszelkie
zachowanie \ywe, radosne. W tym celu musi jednak wystąpić razem z nao. W
połączeniu ze znakiem czuang (udawać) wan znaczy bawić się w udawanie
czegoś". Jak widzimy, zbiega się on z ró\nymi przejawami typu paidia, sam jednak
nie oznacza \adnego określonego rodzaju gry czy zabawy. Nie u\ywa się go ani do
określenia zawodów, ani gry w kości, ani gry aktorskiej. Jak z tego wynika, nie
obejmuje on \adnej z kategorii zabaw, które nazwałem instytucjonalnymi.
Strona 118
Caillois Roger - Zywiol i lad(z txt)
Na określenie gier i zabaw instytucjonalnych są terminy bardziej specjalne. Znak
si odpowiada grom i zabawom polegajÄ…cym na przebieraniu siÄ™ lub udawaniu,
dziedzinie teatru i sztuk widowiskowych. Znak szua odnosi siÄ™ do gier i zabaw
" " '" 2 Całllois
337
wymagających sprawności i zręczności; stosuje się go jednak tak\e do określenia
przekomarzania się, szermierki, ćwiczeń prowadzących do wydoskonalenia się w
jakiejś trudnej walce. Znak tou oznacza walkę w ścisłym znaczeniu tego słowa:
walkę kogutów, pojedynek. Stosuje się jednak tak\e do gier w karty. Wreszcie
znak tu, którego \adną miarą nie mo\na u\yć w stosunku do gier i zabaw
dziecięcych, oznacza gry hazardowe, zakłady, sądy bo\e". Oznacza on tak\e
bluznier-stwo, kuszenie losu uwa\ane jest bowiem za świętokradczy zakład z
losem.12
Szeroki zakres semantyczny słowa wan zasługuje chyba na szczególną uwagę.
Obejmuje on przede wszystkim zabawę dziecięcą oraz wszelkie rodzaje
beztroskich, pogodnych rozrywek, kojarzących się nam z takimi słowami, jak
dokazywać, figlować, swawolić itp. U\ywa się go w zastoso-' waniu do praktyk
seksualnych uprawianych dla zabawy (igraszki), anormalnych lub osobliwych.
Równocześnie stosuje się go do określania zabaw wymagających zastanowienia i
wyłączających pośpiech, jak szachy, warcaby, układanki (Tai Tsiao) i gra w
dziewięć pierścieni.18 Obejmuje tak\e przyjemność, z jaką oceniamy wyborny
smak potrawy lub bukiet wina, zamiłowanie do kolekcjonowania dzieł sztuki,
lubowanie się czymś, a nawet sporządzanie ozdobnych drobiazgów, co spo-
« ChiÅ„czycy majÄ… ponadto termin zou, okreÅ›lajÄ…cy waÅ‚Ä™sanie siÄ™ i zabawy zwiÄ…zane
z powietrzem, przede wszystkim latawiec, z drugiej zaś strony wielkie wędrówki
duszy, mistyczne wyprawy szamanów, błąkanie się upiorów l potępionych.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]