[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Oczywiście, roztropność rządcza we właściwym jej pojęciu może być tylko w rządzie
prawym, bo rzÄ…d nieprawy jest sprzeczny z cnota, i wobec tego nie posiada on
roztropności, o jaką chodzi. Roztropność właściwa królom może być i w ludziach nie
spełniających władzy naczelnej w państwie, o tyle mianowicie, że mają w sobie coś
królewskiego w sposobie wydawania poleceń i zarządzania, a więc swoisty wspaniały
styl; nie jest w nich jednakże w znaczeniu pełnym, chyba że spełniają jakąś funkcję z
ramienia króla. Roztropność w rządzeniu zwie się prawodawczą , ponieważ
rządzenie to nic innego jak dawanie zarządzeń, które wiążą jako praw.
(40) Q. 50, 2. Polityka , tj. dotyczÄ…ca spraw publicznych; to, co siÄ™ popularnie
nazywa polityką, jest raczej politykierstwem. Dziełko św. Tomasza z Akwinu o
rządzie ( De regimine principum ), w którym autor najpełniej wyłożył swą teorię
rządu, jest przetłumaczone na niemal wszystkie języki świata, niekiedy kilkakrotnie.
I Księga także w języku polskim ( Przegląd Tomistyczny , nr 1-2 ).
Jak wyżej wspomniano, chodzi tu o roztropność podwładnych, podległych, o
uspołecznienie, roztropność obywatelską członków społeczeństwa. Dzięki niej z jednej
strony człowiek pozbywa się a- lub anty-społecznych nastawień, a z drugiej zachowuje
swą osobowość ludzką.
Każda, zorganizowana społeczność ma władzę i podwładnych; pierwsza jest
motorem drugich. Jednakże ludzie w inny sposób rządzą i są rządzeni niż zwierzęta i
rzeczy martw, gdzie nie ma samodzielności, lecz bierne i bezwolne uleganie
czynnikowi dającemu rozruch; nie ma, tu władztwa swych działań i odpowiedzialności
za nie, na skutek czego prawość działań nie zależy od nich lecz od dającego im
137
rozruch motoru. Inaczej odbierają, drogą poleceń czy nakazów, rozruch pochodzący
od swej władzy czy przełożonego, ludzie. Nie są oni bezwładnymi ślepymi
narzędziami, lecz, wykonując polecenie czy prawo, działają jako czynniki wolne, a
więc samodzielne; są dzięki rozumowi i wolnej woli, panami swych czynów,
stanowią o sobie i działają oni, a nie nakazujący. Aby zatem podlegali przełożonym w
sposób należyty i poprawny (czy prawy), muszą do tego mięć specjalne usprawnienie,
a tym jest specjalna postać roztropności, zwana polityczną czy obywatelską. Dziki niej
nie jest człowiek automatem W ręku władzy, a jego podległość i posłuszeństwo są
ludzkie, moralne i odpowiedzialne, wiadome. Człowiek sam rozumie, że działa w
imię dobra wyższego w imię tego dobra ulega przymusowi pochodzącemu od władzy.
Patrz o tym Encyklika Jana XXIII Pokój na ziemi .
Uwaga: Państwo wtedy będzie państwem ludzkim, gdy wśród obywateli
zaistnieje wyrobienie państwowo-obywatelskie, dzięki któremu podwładni z własnego
zrozumienia i z własnej woli poddadzą się władzy dla dobra całości, a więc i swojego,
ale w ramach prawa moralnego. Na wyrobienie tej cnoty wśród Polaków decydująco
wpłynęło stanowisko św. Stanisława, Biskupa krakowskiego, wobec
absolutystycznych metod i postępków króla.
W komentarzu do Sentencji Piotra Lombarda (III, dist. 33; q. 3 a. 1 sol. iv) św.
Tomasz określa roztropność polityczną jako usprawnienie zarówno teoretyczne jak
praktyczne, właściwe tym, którzy kierują sprawami państwa. I dalej zauważa, że w
każdej społeczności jest podwójny porządek. Pierwszy, to porządek ustosunkowania
się całej społeczności do dobra wspólnego całej społeczności; drugi, to porządek
ustosunkowania się grup społecznych do siebie ze względu na cele właściwe każdej
grupie (możemy dodać, że chodzi tu o harmonijne współdziałanie i wzajemne
ustosunkowanie grup społecznych). Stosownie do tego roztropność polityczna ma
dwie strony: jedna, właściwa rządcy państwa, którego funkcja polega na trosce o
wspólne dobro całego społeczeństwa, i ta zwie się rządczą lub prawodawczą; oraz
druga, właściwa każdemu członkowi państwa, dającą należyte ustosunkowanie celów
własnych do celów wspólnych. Roztropność wydawania praw i poleceń ma charakter
architektoniczny, bo cele bliższe poszczególnych rzemiosł są w architekturze
podporządkowane wspólnemu celowi całej budowy zgodnie z planem architektury.
138
Szerzej ten problem jest omówiony w pracy o. J. Woronieckiego Umiejętność
rządzenia i rozkazywania (poznań, Albertinum, 1947; także w Myśli Rekolekcyjnej
(kwiecień 1938), oraz w skrócie pt. Przełożeństwo w: Nauka Chrystusowa V 6
(Italia).
(41) Q. 50, 3. Aac. oeconomica franc. prudence familiale , po polsku
odpowiada to gospodarstwu rodziny, w co Wchodzi też wychowanie, stąd można ją
nazwać rodzinnością. Gospodarstwem państwowym zajmuje się ekonomia polityczna.
Roztropność ta ma za swój specjalny przedmiot zarząd domu, rodziny. Dom oznacza
rodzinÄ™ ze wszystkimi sprawami z niÄ… i jej prowadzeniem zwiÄ…zanymi. Dom. zajmuj e
pośrednie miejsce między jednostką a państwem, gdyż jak jednostka jest częścią
społeczności domowej, tak dom-rodzina jest częścią państwa. Dlatego do
sprawowania rządów domowych potrzebna jest osobna postać roztropności, którą
trzeba osobno nabywać. Nazwa ekonomika wskazuje, że tu chodzi o majątek,
bogactwo, jako bezpośredni przedmiot tego typu roztropności. Jednakże majątek
pojęty jest nie jako cel sam dla siebie, lecz jako środek do dobrobytu rodziny we
wszystkich dziedzinach życia: totum bene vivere . Bogactwo, jako jedyny cel życia i
przedmiot ekonomii, jest wypaczeniem i odwróceniem porządku. Grzesznicy mogą
dojść do powodzenia w administrowaniu majątkiem, ale nigdy w administrowaniu
całością życiu rodzinnego, do czego potrzebne jest wielkie bogactwo cnót. Władza
ojcowska w rodzinie ma podobieństwo do władzy królewskiej, choć nie posiada tej
pełni; dlatego roztropność ojcowska podobna jest do roztropności właściwej królom.
(42) Q. 50, 4, ad 3. Aac. militaris nie oznacza, żołnierskości, jest właściwa
dowódcom wyższym. O. J. Woronecki (str. 43-44) tak nisze o roztropności wojskowej
Dwa momenty wysuwajÄ… siÄ™ na pierwszy plan. Oto najpierw znajduje ona swe
zastosowanie w obronie największych dóbr doczesnych człowieka i wymaga
niezwykłej przytomności umysłu, szczególnie, gdy idzie o działania wojenne, w
czasie których posunięci, strony przeciwnej są bardzo trudne da przewidzenia i w
których sytuacja walczących wciąż ulega zmianie. Aatwo sobie wyobrazić, w jakim
stopniu wódz winien być obdarzony zdolności szybkiego decydowania się, oględności,
zapobiegliwością i przytomnością umysłu, a przedtem jeszcze, jak starannie winien
139
[ Pobierz całość w formacie PDF ]